Pole pięciokąta foremnego             MATEMATYKA
W ZESPOLE
SZKÓŁ
W WIDUCHOWEJ
            W matematyce
nie ma drogi
specjalnie dla królów
Powrót do głównej strony
     
                             
 
 
 POWRÓT DO WYBORU
CIEKAWOSTEK
 
POLE PIĘCIOKĄTA FOREMNEGO WYNIKAJĄCE ZE WZORU TRYGONOMETRYCZNEGO NA POLE TRÓJKĄTA
 
 
POLE PIĘCIOKĄTA FOREMNEGO
WSTĘP
 
      Zajmę się pięciokątem foremnym. W klasie 8 uczniowie zapoznają się twierdzeniem Pitagorasa. Przy okazji poznają wzór na pole trójkąta równobocznego oraz pole sześciokąta foremnego. Znają oczywiście wzór na pole czworokąta foremnego, bo oczywiście to jest wzór na pole kwadratu.
     Jeden z uczniów zapytał mnie, czy na egzaminie może ktoś od nich wymagać wzór na pole pięciokąta foremnego. Powiedziałem, że nie ma takiej możliwości, ponieważ ten wzór jest bardzo skomplikowany - nawet ja nie jestem w stanie się go nauczyć na pamięć. Ponadto, aby go wyprowadzić trzeba mieć wiadomości wykraczające poza wiedzę byłego ucznia gimnazjum, ale również licealista mógłby mieć kłopoty z jego wyprowadzeniem.
     Tak jak powiedziałem dla wyprowadzenia tego wzoru będzie nam potrzebna znajomość wiadomości ze szkoły podstawej takich jak:
- suma miar kątów w trójkącie,
- własności trójkątów przystających,
- twierdzenie Pitagorasa,
- wzór na miarę kąta wielokąta foremnego,
- włączaniem i wyłączaniem liczby pod i spod pierwiastka.
Ze szkoły średniej posłużę się tamkimi wiadomościami jak:
- własności trójkątów podobnych,
- rozwiązanie równania kwadratowego,
- wzorami skróconego mnożenia,
- funkcjami trygonometrycznymi (dopiero w drugiej części przy wyprowadzania innej postaci tego wzoru).
     Jeszcze jako ciekawostkę dodam, że na istnienie w pięciokącie foremnym dużej ilości trójkątów podobnych zwrócił nam uwagę mój wspaniały wykładowca algebry na studiach Pan doktor Czesław Wowk.
     Przechodzę więc do wyprowadzania wzoru.
 
  UWAGA:
Podczas wyprowadzania wzoru ciężko cały czas przewijać stronę do rysunków, które są opisywane. Dlatego też w trakcie opisu są dostępne odnośniki do potrzebnych rysunków.
Można sobie włączyć odnośnik do rysunku 1 i rysunku 2

RYS.1 | RYS.2

lub odnośnik do rysunku 3 i rysunku 4

RYS.3 | RYS.4

(oba rysunki są na jednej wspólnej podstronie).

Odnośniki są w kilku miejscach tekstu, wystarczy je wywołać tylko jeden raz. Otwiera się podstrona z odpowiednimi rysunkami bez zamykaniam strony głównej. W trakcie czytania możemy w każdej chwili przełączyć się między tekstem a potrzebnymi rysunkami. Jeżeli będą odnośniki do podstrony z dwoma następnymi rysunkami, można podstronę z poprzednimi dwoma rysunkami wyłączyć.
 
 
 
WYPROWADZENIE WZORU NA POLE PIĘCIOKĄTA FOREMNEGO
 
 
 
Rys. 1
 
Rys. 2
 
       
 
Na początku w pięciokącie rysuję dwie przekątne AC i AD (rys. 1). Widać, że są one równej długości.
Obliczam kąt wewnętrzny pięciokąta foremnego , ze wzoru dla  n = 5.


Stąd wiadomo, że zachodzą równości:



RYS.1|RYS.2

Widać, że jest trójkątem równoramiennym. Obliczymy kąt .



RYS.1|RYS.2

Trójkąty oraz są przystające, więc

stąd (razem te 3 kąty tworzą 1080)

Rysujemy wszystkie przekątne, łatwo obliczyć, że w pięciokącie jest ich tylko pięć (rys. 2). Jak już wcześniej pisałem wszystkie przekątne pięciokąta foremnego są tej samej długości, ponieważ tylko mogą powstać z połączenia co drugiego wierzchołka.  


RYS.1|RYS.2


Widać, że jest trójkątem równoramiennym, stąd

oraz
,
ponieważ kąty i są kątami przyległymi.
Wiemy, że , stąd



RYS.1|RYS.2


jest trójkątem równoramiennym. Po obliczeniu kątów możemy stwierdzić, że dwa trójkąty oraz mają te same miary kątów 720, 720, 360, stąd są one podobne oraz przypominam, że oba te trójkąty są równoramienne.
Jest jeszcze trzeci trójkąt podobny do tych trzech, mianowicie
, ponieważ

Trójkątem równoramiennym jest również .
Są w nim kąty o miarach 360, 360, 1080. Powyższe fakty pozwolą nam na obliczenia. Tworzymy dwa nowe rysunki: rys. 3 i rys. 4.
 
 
Rys. 3
 
Rys. 4
 
 
Przeanalizujemy rys. 3.
  jest równoramienny, więc

(oba są równe a),

oraz jest też równoramienny, więc

(również ich długość jest równa a) (rys. 3).

Wszystkie trzy odcinki oznaczyłem kolorem czerwonym.


RYS.3|RYS.4

Zakładamy, że długość a (długość boku pięciokąta froremnego) jest znana.
jest również trójkątem równoramiennym, stąd
.
Długość obu odcinków oznaczyłem  przez x. Oznaczyłem je kolorem zielonym.

Widać, że długość przekątnej pięciokąta foremnego jest równa sumien x + a.
Mając daną wielkość a obliczymy długość x.
Z równości odpowiednich kątów wynika  podobieństwo dwóch trójkątów równoramiennych, które omówiłem wyżej tj.

oraz .


RYS.3|RYS.4

W podstawa to długość przekątnej, czyli x + a, ramiona mają długość a.
W podstawa długość a, ramiona mają długości  x.

Z podobieństwa trójkątów (tutaj równoramiennych), wiemy, że  stosunek długości podstaw będzie równy stosunkowi długości ramion, co oczywiście jest równe skali podobieństwa. Otrzymujemy więc
, ,

Uwaga: Mamy tu do czynienia z tzw. złotym podziałem. Jeżeli popatrzymy na przekątną to stosunek długości całej przekątnej x + a do dłuższej części tej przekątnej a jest równy stosunkowi dłuższej części tej przekątnej a do krótszej części przekątnej x.

Rozwiązujemy otrzymane równanie.


Otrzymaliśmy równanie kwadratowe, gdzie niewiadomą jest x, natomiast a jest daną liczbą. Przypominam trójmian kwadratowy:
gdzie
Obliczamy wyróznik (tzw. deltę).


Obliczamy x1 oraz x2.


Widać, że x1 < 0, natomiast x2 > 0. Oczywiście wybieramy x2 . Stąd

Na rys. 5 widać, że aby obliczyć pole pięciokąta należy obliczyć pola trzech równoramiennych trójkątów, w tym dwóch przystających. Musimy jednak dowiedzieć się jaką długość mają wysokości tych trójkątów h1 oraz h2.
Obliczymy to z Twierdzenia Pitagorasa.


RYS.3|RYS.4

Podstawą trójkąta jest przekątna równa x + a. Jest to trójkąt równoramienny, stąd do obliczenia h1wystarczy od a podniesionego do kwadratu odjąćn kwadrat połowy a + x. Obliczymy najpierw ile wynosi połowa a + x, a potem kwadrat tej liczby.





Po drodze wykorzystałem wzory, z których będę jeszcze korzystał. Są to: dodawanie i odejmowanie ułamków o tych samych mianownikach, wyłączanie czynnika przed nawias, kwadrat iloczynu, kwadrat sumy dwóch wyrażeń.
Obliczam wysokość h1 z twierdzenia Pitagorasa.




RYS.3|RYS.4


Obliczam pole trójkąta , który jest równy polu .
Przekształcam to co znajduje się pod pierwiastkiem.

To co wyszło podstawiam  z powrotem pod pierwiastek i przekształcam otrzymując pole każdego z w/w trójkątów.




RYS.3|RYS.4


Obliczamy w analogiczny sposób pole trójkąta
(już bez komentarza).



RYS.3|RYS.4

Obliczam



  
Obliczyłem pole pięciokąta foremnego o boku a.
W dalszej części poprowadzę czytelnika przez funkcje trygonometryczne oraz drugi wzór, który jest w poradnikach matematycznych wynikający z trygonometrycznego wzoru na pole trójkąta (można w ten wzór wejść tutaj lub na początku tej strony).

 
 
POLE PIĘCIOKĄTA FOREMNEGO WYNIKAJĄCE ZE WZORU TRYGONOMETRYCZNEGO NA POLE TRÓJKĄTA
 
 
Opracował: Mariusz Baszak